Elke ademhaling is een hap plastic

Biochemicus Janice Brahney verzamelt stof in de wildernis in het westen van de VS om na te gaan of fosfor zich in de natuur via de lucht kan verspreiden. Maar terug in het lab ontdekt ze iets heel anders in haar monsters.

Onder de microscoop blijkt het stof enorme hoeveelheden plastic deeltjes te bevatten – bolletjes, brokjes en vezels in allerlei kleuren. Brahney is zo ontzet dat ze besluit een verklaring te zoeken. Hoe kan die afgelegen, ongerepte wildernis zo onder het plastic zitten?

Ze vindt het antwoord drie jaar later, in 2020 – rond dezelfde tijd dat andere wetenschappers hoog in de Pyreneeën in Frankrijk en in de sneeuw op de noordpool plasticvezels vinden.

Haar studie heeft een zorgwekkend verschijnsel aan het licht gebracht, dat ernstige gevolgen kan hebben voor de ecosystemen van de planeet – en voor onze eigen gezondheid.

Plastic redt de olifant

Halverwege de vorige eeuw had de aarde een probleem. Ivoren slagtanden waren zo gewild voor de productie van dingen als biljartballen en pianotoetsen dat de olifant het uitsterven nabij was. De Britse scheikundige Alexander Parkes vond in 1862 echter een kunstmatig alternatief. Het plastic tijdperk was aangebroken.

Nu is plastic niet meer weg te denken uit ons leven. Al tientallen jaren is plastic letterlijk overal – en de verspreiding ervan heeft grote gevolgen. In tegenstelling tot de meeste natuurlijke materialen rot plastic niet. In plaats daarvan breekt het af in steeds kleinere stukjes, die eindigen als zogeheten microplastic.

Microplastics worden gedefinieerd als stukjes plastic met een diameter van nog geen 5 millimeter en worden verdeeld in twee categorieën: primair en secundair. Primaire microplastics zijn piepkleine plasticdeeltjes van o.a. cosmetica en textiel, secundaire microplastics zijn afgebroken van grotere producten, zoals waterflessen, visnetten en autobanden.

De onderzoekers vinden microplastic overal waar ze kijken: van de top van de Mount Everest tot de diepste zeeën, en van bosmeren tot het ijs op de polen. Het plasticprobleem zal er alleen nog maar groter op worden. Volgens prognoses neemt de hoeveelheid microplastics toe met onze consumptie van plastic.

Deeltjes stijgen op

Studies van de plastic deeltjes die Janice Brahney verzamelde uit de Amerikaanse wildernis toonden aan dat ze een lange weg hadden afgelegd. Uit vervolganalyses bleek dat 84 procent van de microplastics in het westen van de VS van wegen komt.

Als auto’s over de wegen rijden, slijten banden en wegmarkeringen, en wegverf met plastic lost op. De berekeningen van Brahney toonden aan dat deeltjes van het wegennet hoog in de atmosfeer waaien en vervolgens met regen of sneeuw weer op het land vallen. Meer dan 1000 ton plastic belandt jaarlijks in Amerikaanse beschermde natuurgebieden.

8-10 miljoen ton plastic belandt elk jaar in de oceanen.

Microplastics circuleren mogelijk al tientallen jaren in de atmosfeer. Studies van planten die al hun voedingsstoffen en hun vocht uit de lucht halen, hebben aangetoond dat ze microplastics bevatten die dateren uit de jaren 1960.

Naast plastic van het wegennet zijn microplastics afkomstig van verf, flessen, visnetten en tassen, die door wind, weer en zon worden afgebroken en via onze rivieren en beken in zee terechtkomen. Daar breekt het plastic verder af – en het belandt in de atmosfeer wanneer golven vol microplastics op het strand beuken.

We staan zelf ook microplastics af met onze dagelijkse activiteiten. Gebruik je een toetsenbord of snijplank met plastic, dan komen er deeltjes vrij door slijtage. Zo ook als je de dop van een frisdrankfles draait of een fleecetrui opschudt.

Een onderzoeker die in het huis van een goochelaar metingen uitvoerde, stelde vast dat het niveau van microplastics in de lucht toenam als de goochelaar zijn speelkaarten schudde – het plastic in de kaarten verspreidde zich gewoon in de lucht. Je afvalwater zit er ook vol mee. De deeltjes komen uit je wasmachine, die slijtage aan je kleren veroorzaakt. In zo’n 60 procent van alle textiel zit kunststof, dus ook in kleding. Afvalwaterzuiveringsinstallaties verwijderen weliswaar circa 60 procent van de deeltjes uit het afvalwater, maar de rest belandt in de natuur.

Walvissen verdrinken in plastic

De gevolgen van de onvoorstelbare hoeveelheden microplastic in de natuur zijn voor wetenschappers nog onduidelijk.

Vind je dit interessant?

Ontdek nu alle Nederlandse top titels in één app!

Bestel nuAl abonnee?
Log in om verder te lezen

Ze weten wel dat de deeltjes belanden in microben, walvissen en alles ertussenin – blauwe vinvissen bleken zeker 40 kilo microplastics per dag binnen te krijgen. Als veel plastic in dierenmagen belandt, kan dat ertoe leiden dat dieren stoppen met eten – ze zitten er gewoon vol van, al levert het plastic geen voedingsstoffen.

Verrassender is het effect van microplastic op het klimaat. In de lucht kunnen de deeltjes bijvoorbeeld de vorming van cirruswolken versterken, die zich vormen wanneer vocht condenseert rond stof in de lucht. En cirruswolken dragen bij aan de opwarming van de aarde door de warmte van de aarde vast te houden. In andere gevallen kan het plastic verkoelend werken – afhankelijk van waar het in de atmosfeer terechtkomt.

De langetermijngevolgen zijn al met al nog onduidelijk. Eén ding is echter zeker: microplastics hopen zich op in de natuur – dus hoe gevaarlijk ze ook precies zijn, ze vormen een probleem op zich, omdat we ze niet kunnen verwijderen.

We zitten vol microplastic

Microplastic is overal in de natuur – en dus ook in ons. Veel van wat we eten en drinken bevat plastic deeltjes die in ons lijf belanden. Een Brits onderzoeksteam ontdekte echter dat we er meer van binnenkrijgen via kleren, tapijten en behang dan via groenten, vis en schaaldieren.

43,5 kg microplastic krijgt een blauwe vinvis dagelijks binnen.

Gelukkig poepen we veel plastic uit, maar niet alles. Nieuwe studies laten zien dat microplastic overal in kan belanden, van de lever tot de longen.

Een omstreden onderzoeksresultaat uit 2022 toonde ook aan dat acht van de tien geteste mensen plastic verbindingen – bekend als polymeren – in hun bloed hadden. Maar sommige wetenschappers vermoeden dat dat plastic afkomstig was van de laboratoriumapparatuur.

Misschien nog enger: microplastics kunnen bij zwangere vrouwen overgaan op hun ongeboren foetussen. Wat deze deeltjes precies doen met ons lijf is niet duidelijk. Uit sommige onderzoeken blijkt echter dat ze de cellen beschadigen of het immuunsysteem prikkelen.

Sommige plastictypen bevatten ook kankerverwekkende of hormoonverstorende chemicaliën. Maar welk aandeel deze soorten precies uitmaken en wat de gevolgen op lange termijn voor onze gezondheid zijn, weten we nog niet.

We kunnen gewoon niet zonder plastic

Wat de gevolgen van microplastics ook zijn, het probleem zal onmogelijk volledig te verhelpen zijn. Vandaag de dag zijn er nog steeds geen praktische oplossingen om de triljoenen plastic deeltjes die overal om ons heen zijn te verzamelen.

We kunnen geen slimme enzymen in de natuur gooien om plastic op te lossen, want die zullen ook het plastic dat nog in gebruik is afbreken. Hetzelfde geldt voor meelwormen die plastic eten. Bovendien zijn er gigantische hoeveelheden wormen nodig om het probleem op te lossen, wat het scenario onrealistisch maakt.

Het beste wat we daarom kunnen doen, is voorkomen dat er nu nog meer plastic in de natuur belandt. Momenteel is er geen goed alternatief voor plastic, dus we hebben het nog steeds nodig, maar we kunnen het verbruik ervan wel aanzienlijk verminderen door het plastic efficiënter te recyclen.

Zo kunnen we het eenmalige gebruik van plastic terugdringen. En we moeten opnieuw nagaan hoe plastic afval kan worden verwerkt in nieuwe producten – iets wat momenteel slechts in beperkte mate mogelijk is.

Een oplossing is urgent – maar gaat gelukkig hand in hand met de uitkomst voor een andere uitdaging van formaat: de klimaatcrisis. Plastic wordt gemaakt van olie, een fossiele brandstof waar we toch al van af moeten. Daarom kunnen we twee vliegen in één klap slaan.

LEES MEER

Je kleding is een klimaatramp

› De mode-industrie stoot elk jaar tot 5 miljard ton kooldioxide uit. Je kleding is dus een van de grootste klimaatzondaars. Ontdek waarom op: wibnet.nl/kleding