Het grote loslaten “Met een lege geest komt alles in beweging”

Wat is zenboeddhisme precies?

“In het Westen bestaat een bepaald beeld van zen, alsof het alleen maar gaat om verstilling, rust en harmonie zoeken in jezelf. Met zen keer je je inderdaad bewust naar binnen en zoek je de stilte in jezelf op, maar dat doe niet om jezelf af te sluiten voor de wereld. Je doet het juist om je open te stellen. In zen staat verbinding centraal. Door te mediteren word je op jezelf teruggeworpen en kun je alles loslaten. Als je opstaat van je meditatiekussen is er ruimte en openheid ontstaan waardoor je beter in staat bent om je te verbinden met de wereld om je heen. Zoals de bekendste Japanse zenmeester Dogen zegt: mediteren is het oppoetsen van de spiegel of het wateroppervlak van binnen. Als die innerlijke spiegel of dat wateroppervlak schoon is, of in rust, reflecteert het helderder. Loslaten betekent in feite alles wegnemen wat een open verbinding belemmert.”

Wat moeten we vooral leren loslaten?

“Boeddha zelf vat dat samen met de woorden begeerte en dorst. Volgens Boeddha is de mens chronisch ontevreden met wat hij heeft, hij wil altijd meer. Hierdoor berooft de mens zich van zijn vrijheid, hij is de slaaf van zijn gehechtheden en verlangens. In onze consumptiemaatschappij is dat meer aan de hand dan ooit, we zijn getraind in het verlangen naar meer. Dat hele samenspel van begeerten, obsessies en fixaties zou je kunnen samenvatten als het ‘dikke ik’. Als je je daarvan kunt bevrijden, geeft dat ruimte. Met een lege geest komt alles in beweging.”

Hoe bevrijd je je van het ‘dikke ik’?

“Dat is voor iedereen anders. Het leuke van deze tijd is dat er allerlei spirituele oefeningen en tradities zijn waarmee je aan de slag kunt, dus zoek iets wat bij je past en in je aard ligt. Ik ben van nature iemand die houdt van stilzitten, ik kan heel goed onbeweeglijk op mijn plaats blijven. Laat dat nou precies zijn wat er nodig is voor zenmeditatie. Meer beweeglijke mensen hebben moeite met stilzitten op een kussen. Zij zouden yoga kunnen proberen, of iets anders wat aansluit bij hun lichaam. Toch zou ik het stilzitten op een kussen zeker een keertje proberen. Door te mediteren raak je op een bepaalde manier gestemd. Je raakt een laag waardoor je open gaat en alles wat je doet mediatief kan zijn. Die stemming neem je mee, ook tijdens het schoffelen in de tuin of het schrobben van de trap. Door mediteren kun je vertrouwd raken met de ruimte die onthechting geeft. Als je het dagelijks twintig minuten doet, zou het kunnen dat je na verloop van tijd steeds diepere sporen kunt trekken. Dat houdt nooit op, het is een levenslange oefening. Daarbij faal je voortdurend en dat is niet erg. Begin opnieuw, faal beter. Het zwaar teleurstellende antwoord van zen voor zoekende mensen is: stop met zoeken. Zoeken is het probleem. Het taoïsme zegt: hoe ontstaat een weg? Door hem te gaan. Dat is het Chinese antwoord op de grote vraag wat de zin van het leven is.”

“Als je open naar de ander of de situatie kijkt, kun je spontaner inspelen op wat er is”

Waarom is dagelijks mediteren belangrijk?

“Wat je stemming ook is, of je nu midden in een daverende crisis zit of heel gelukkig bent, door dagelijks te mediteren kom je jezelf steeds in dezelfde setting tegen. Zo ondervind je de kracht van een ritueel dat in een bepaalde vorm is gegoten: onbeweeglijk en met rechte rug op een kussen zitten terwijl je je adem volgt. Dat zie je ook terug in yoga. De term yoga is afgeleid van het woord juk. Yoga is als een juk dat je op je neemt, het is als het ware een kunstmatig lijden waarbij je in een cadans komt waardoor openheid ontstaat. Japanners zijn meesters in het perfectioneren van de vorm. Ze gaan er zo in op dat ze er volledig mee verbonden kunnen raken. Zo kunnen ze de vorm loslaten om openheid en verlichting te ervaren.”

Lukt het jou om alles los te laten?

“Het blijft lastig. Als je op het kussen gaat zitten om je gedachten en begeerten los te laten en er sluipt weer een storende gedachte doorheen, ben je geneigd om tegen jezelf te roepen: laat los! Maar zodra je dat roept, schiet je extra in de kramp. Mediteren op het kussen is duwen, maar wel zachtjes duwen. Zodra je er te veel druk op zet, kom je jezelf tegen. Dan geef je de gedachte aandacht, die vervolgens groter wordt in je hoofd. Je moet de gedachte als het ware zien zonder te oordelen en daarna rustig laten voor wat hij is. Normaal gesproken identificeer je jezelf met je gedachten en ben je geneigd erop in te gaan en ze uit te diepen. Het advies van Boeddha zelf is: laat je gedachten als wolken aan je voorbij gaan. Wat niet wil zeggen dat de gedachten er niet meer zijn. Je kunt onmogelijk je gedachten uitbannen. Het is de kunst om de gedachte puur de gedachte te laten zijn. Naarmate je daar meer mee vertrouwd raakt, lukt het je misschien om de openheid te creëren waarnaar je op zoek bent.”

Ook door dagelijks te schrijven kun je in een heilzame flow komen

“Als je je kunt bevrijden van het ‘dikke ik’, geeft dat ruimte”

Raak je dan jezelf niet kwijt?

Vind je dit interessant?

Ontdek nu alle Nederlandse top titels in één app!

Bestel nuAl abonnee?
Log in om verder te lezen

“Loslaten betekent niet dat je jezelf uitschakelt en geen emoties meer hebt. Er is niets mis met emoties zolang ze niet eenzijdig ego-gericht zijn en dus destructief voor jezelf en de ander. Bij mediteren gaat het om het uitzuiveren van je emoties.”

Wat levert mediteren jou op?

“Een klassiek zen-antwoord zou zijn: niets. Die vraag is namelijk precies waar het bij mediteren níet om gaat. We zijn zo gewend om te denken in doelen. Zen staat voor veel mensen gelijk aan rust. Door even een zen-moment in te lassen, verwacht je meer rust te krijgen. Maar bij zen gaat het om het loslaten van iedere doelmatigheid, dat is waarin je jezelf oefent. Het is mooi meegenomen als je door zen meer rust vindt, maar dat is meer een prettig bijeffect van oefenen in het loslaten van je gedachten.

Dat loslaten kun je ook via taoïsme proberen aan te raken. Zen is in India begonnen met Boeddha, maar het is ontstaan vanuit het veel oudere taoïsme in China. Kenmerkend voor de taoïstische wortels van zen is het wu wei, het niet-doen. Dat is niet hetzelfde als niets doen. Wu wei is ophouden met handelen vanuit een vooropgesteld plan of doel. In plaats daarvan stel je jezelf open voor iedere situatie en je reageert daar spontaan op. Dat is volgens het taoïsme de meest natuurlijke manier om in het leven te staan. Je verhoudt je zonder enig oordeel tot wat dan ook, of dat nu een ander mens is, een dier, een plant of een steen. Als je open naar de ander of de situatie kijkt en niet meteen (voor)oordelen oplegt, kun je spontaner inspelen op wat er is. Van daaruit ontstaat spelenderwijs een nieuwe situatie.”

Geef eens een voorbeeld?

“Ik zit in het onderwijs. Als ik het lokaal binnen loop en weerstand voel, kan ik ervoor kiezen dit te negeren en aan mijn les te beginnen omdat ik vind dat dat nu eenmaal moet gebeuren. Ik kan ook afstemmen op de sfeer en vragen wat er aan de hand is. Niet vasthouden aan wat ik wil, maar ruimte zoeken zodat er verbinding kan ontstaan en de energie kan stromen. Zodra je vastgeroeste ideeën loslaat en die niet meer tussen jou en de wereld plaatst, kun je beter afstemmen op je omgeving. Je kunt voor elkaar als spiegel fungeren en wedervragen stellen. Dat is ook wu wei. Als de ander met een vraag komt, geef dan niet meteen antwoord maar stel een vraag over de vraag. Vaak is jouw antwoord dan niet meer nodig, het heeft zichzelf opgelost omdat je als spiegel fungeert voor elkaar en elkaar aanvult. Voor mij is dat een mooi voorbeeld van loslaten in een sfeer van groot vertrouwen.

Het taoïsme vergelijkt de hele werkelijkheid met een oceaan. De kracht van het water heeft twee aspecten. Je kunt tegen de stroom in gaan, waardoor je makkelijk kunt verdrinken en van alles kunt tegenkomen wat jou naar het leven staat. Je kunt ook loslaten en je overgeven aan het wateroppervlak waarop je ongehinderd en grenzeloos blijft dobberen en drijven. Zen wijst naar dat laatste perspectief. Bij zen gaat het puur om het hier en nu. Zie ik de wereld als een verzameling objecten die ik in mijn greep wil krijgen en naar eigen inzicht wil vormen? Of zie ik de wereld als mezelf en ervaar ik geen hiërarchie maar voel ik een diepe, belangeloze verbinding met alles en iedereen waarbij ik het geheel ondersteun, en het geheel mij?”

“Het advies van Boeddha zelf is: laat je gedachten als wolken aan je voorbij gaan”

Michel Dijkstra

is filosoof, docent, publicist en onafhankelijk geleerde op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. Een aantal boeken van zijn hand: Zenboeddhisme - De kunst van het loslaten,  Inleiding taoïstische filosofie en In alle dingen heb ik rust gezocht.

Voor een zen-gevoel

Niet iedereen brengt het op om lange tijd stil te zitten op een kussen. Andere activiteiten naast mediteren die helpen om een zen-gevoel te krijgen:

1. Het Japanse bosbaden, shinrin yoku, is een aandachtige manier van wandelen door de natuur.
2. Een (moes)tuin(tje) aanleggen waar je elke dag even rustig de tijd voor neemt.
3. Houd een dagboek bij waarin je spontaan noteert wat er in je opkomt. Door de dagelijkse oefening kun je vanzelf in een heilzame flow komen.
4. Een solo-activiteit doen waarbij je de focus op jezelf kunt richten, zoals hardlopen, fietsen of breien. Stel jezelf geen doel en denk niet aan wat je presteert. Richt je op je ademhaling en breng je gedachten terug naar je adem als ze afdwalen.