Zuigt dat even

en baan, een auto voor de deur en een mooi huis met genoeg slaapkamers. Op papier was er voor Marieke den Engelse (37) in 2018 geen reden om níét voor een tweede kind te gaan. Toch had ze haar twijfels. ‘Ik had een rotzwangerschap gehad. Mijn driejarige zoontje was druk en sliep slecht. Ik vond het moederschap pittig. Wilde ik dit nog wel een keer?’ Een jaar daarvoor had ze haar Mirena-spiraal laten vervangen door een koperen variant om even van de hormonen af te zijn. Sindsdien was haar menstruatie heviger geworden. Een reden voor Marieke om te beginnen met de menstruatiecup – het buigzame bekertje dat toen net een beetje bekendheid kreeg bij het grote publiek. Als ze ermee in de weer was, checkte ze meteen of ze de touwtjes van haar spiraal nog voelde zitten. Niet dat daar enige aanleiding voor was. Gewoon, uit voorzorg. ‘Ik kon de draadjes altijd goed vinden met mijn vingers. Tot ik ze op een dag kwijt was. Ik voelde alleen een gek hard stukje.’ Het zat haar niet lekker, dus ging Marieke naar de huisarts. ‘Die heeft met een eendenbek gekeken, maar zag niets vreemds.’ Een echo maken was niet nodig, zei hij. ‘Ik weet nog dat ik dat opmerkelijk vond, maar maakte me er verder niet te druk om. Hij zal het wel weten, dacht ik.’

Twee maanden later bleef haar ongesteldheid uit. ‘Ik was nog maar nauwelijks overtijd, maar had er geen goed gevoel bij. Mijn man begreep niet waarom ik me zo druk maakte, maar ik moest en zou meteen een zwangerschapstest doen.’ Bij toeval trof ze in huis nog een oud exemplaar aan. Ze deed de test en over de uitslag viel niet te twisten: die was – in tegenstelling tot Mariekes reactie – overduidelijk positief. ‘Het eerste wat ik dacht was: die spiraal moet er nú uit.’ Eenmaal bij de gynaecoloog bleek dat een fluitje van een cent. ‘Hij zag met het blote oog het spiraaltje in mijn baarmoedermond hangen,’ vertelt Marieke. Ineens begreep ze wat het harde object was dat ze eerder met haar vingers had gevoeld. Hoe was de spiraal daar beland? Alle mogelijke scenario’s schoten in haar hoofd voorbij. Zo ook de menstruatiecup. ‘Dat ding heeft een gigantische zuigkracht. Misschien had die mijn spiraal wel meegesleurd, dacht ik.’ Maar Marieke kon niet op bijval rekenen. ‘De verloskundige reageerde een beetje lacherig. Een cup die de spiraal uit de baarmoeder trekt? Nee, dat kon ze zich niet voorstellen.’

Tikkie tricky

Inmiddels blijkt dat Mariekes gedachtegang lang zo gek niet was. Verschillende onderzoeken wijzen op een verband tussen het gebruik van de menstruatiecup en uitstoting van de spiraal, ook wel expulsie genoemd. Het Nederlands tijdschrift voor obstetrie en gynaecologie (NTOG) publiceerde in december 2021 de eerste resultaten van een nog lopend Amerikaans onderzoek dat ruim duizend vrouwen volgt na het plaatsen van een koperspiraal. Bij zeventien procent van de vrouwen die ook een menstruatiecup gebruiken, was de spiraal binnen twee jaar uitgestoten. Onder de niet-cupgebruikers ging het om vijf procent. Ook twee andere Amerikaanse onderzoeken uit 2019 waarover NTOG publiceert wijzen op dit risico.

Maar hoe kan een spiraal er ineens uitvallen? Een waarschijnlijke oorzaak is dat de cup soms nog vacuüm gezogen is als hij uit de vagina verwijderd wordt, waardoor hij het spiraaltje mee naar buiten trekt. ‘Ook kan het dat de touwtjes van de spiraal tijdens het uitnemen van de cup worden ingeklemd. Zo kun je de spiraal per ongeluk meenemen,’ legt gynaecoloog Wenche Klerkx uit. Extra tricky is dat de vrouw helemaal niets van de expulsie hoeft te voelen. Je kunt dus ongemerkt je spiraaltje verliezen en onbeschermde seks hebben. ‘Veel vrouwen zijn niet van dit gevaar op de hoogte.’

Marieke is dan ook niet de enige vrouw in Nederland die dit is overkomen. Het Meldpunt en Expertisecentrum Bijwerkingen Implantaten (MEBI) heeft in nog geen drie jaar tijd 24 meldingen gehad van cupgebruikers die te maken hebben gekregen met uitzakking of (gedeeltelijke) uitstoting van de koperspiraal. Acht van hen zijn zwanger geraakt. Het merendeel van de melders had niet opgemerkt dat de spiraal niet meer op haar plek zat. Het aantal meldingen over de koperspiraal is een stuk hoger dan over haar zusje, de hormoonspiraal. Bijwerkingencentrum Lareb noteerde sinds 2017 vijf gevallen in die laatste categorie. Koperspiralen vallen voor zover bekend niet sneller uit dan de varianten met hormonen. Toch is het volgens gynaecoloog Klerkx heel goed te verklaren dat er meer meldingen over de koperspiraal zijn. ‘Vrouwen die hormoonhoudende spiralen gebruiken, hebben veel lichtere bloedingen of zelfs geen menstruaties, terwijl gebruikers van de koperspiraal juist extra bloed verliezen.’ Het ligt daarom voor de hand dat zij sneller naar de cup grijpen, zoals ook Marieke deed.

Over de uitslag viel niet te twisten: de test was – in tegenstelling tot Mariekes reactie – overduidelijk positief

Vind je dit interessant?

Ontdek nu alle Nederlandse top titels in één app!

Bestel nuAl abonnee?
Log in om verder te lezen

Wereld op z’n kop

Hoewel er meer onderzoek nodig is om harde conclusies over het gebruik van de cup te trekken, is het volgens Klerkx belangrijk om het onderwerp onder de aandacht te brengen. Samen met collega’s ontwierp ze een informatiefolder over de menstruatiecup, met instructies hoe je ‘m correct gebruikt. ‘Die delen we hier nu uit. Want het gebruik van de menstruatiecup stijgt, en daarmee ook de risico’s. Het aantal gevallen mag dan relatief klein zijn: áls het gebeurt, kan het ontzettend grote gevolgen met zich meebrengen.’ Dat kan Marieke beamen. De zwangerschap viel rauw op haar dak. Een roze wolk was dan ook ver te zoeken. ‘Ineens stond onze wereld op z’n kop. Ik was ook nog eens kotsmisselijk. Ik moest echt even wennen aan het idee dat er een tweede kind kwam.’ Ze vindt het nog steeds moeilijk om dat hardop uit te spreken. ‘Ik voel me schuldig over dat gevoel. Ik heb familieleden die een heel traject met embryoselectie zijn doorgegaan om zwanger te raken, en mij overkwam het terwijl ik er niet om vroeg. Dat is zo oneerlijk.’

Na zestien weken zwangerschap lukte het haar om de knop om te zetten en trots te zijn op haar groeiende buik. ‘Het scheelde natuurlijk dat wij al een gezin hadden. Eigenlijk was het de ideale situatie. Maar dit kan net zo goed een zestienjarige overkomen die net aan haar studie begint.’ Marieke vindt het dan ook kwalijk dat er nog zo veel onwetendheid is. ‘Hoe moeilijk kan het zijn om vrouwen ervoor te waarschuwen als ze een spiraal laten zetten?’ Haar huisarts, die het niet nodig vond om een echo te maken toen ze haar touwtjes niet voelde, weet nu wel beter. ‘Ik ben naar hem toe gegaan, want ik wilde weten waar het was misgegaan,’ vertelt Marieke. ‘Hij was er erg van ontdaan en voelde zich schuldig. Dat deed me goed. Het lag dus niet aan mij.’ Ook bij andere deskundigen begint er inmiddels een belletje te rinkelen. Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) laat weten de onderzoeken rondom het onderwerp te bestuderen. Naar verwachting worden de standaardrichtlijnen voor huisartsen – die net als gynaecologen ook spiralen plaatsen – in februari aangevuld. De informatie op thuisarts.nl is al aangepast op basis van informatie van spiraalfabrikanten. ‘Er is een kleine kans dat je je spiraal eruit trekt als je de cup uit je vagina haalt,’ lees je op de website, gevolgd door tips waarmee je het risico kunt verkleinen.

‘Mijn huisarts was er erg van ontdaan en voelde zich schuldig. Dat deed me goed. Het lag dus niet aan mij’

Altijd even checken

Klerkx merkt dat de aandacht ook in haar beroepsgroep toeneemt, vooral sinds de publicatie in het NTOG. Toch is er nog meer winst te behalen. ‘Bij het zetten van de spiraal vragen gynaecologen niet standaard of een vrouw tijdens de menstruatie maandverband, tampons of een cup gebruikt. Dat is iets wat we kunnen verbeteren. Ik probeer er zelf in elk geval altijd alert op te zijn.’ De menstruatiecup afraden doet Klerkx niet, want daar geven de huidige onderzoeken nog geen aanleiding toe. Maar ze adviseert vrouwen wel om de menstruatiecup op de juiste manier te gebruiken. ‘Verbreek altijd eerst het vacuüm voordat je hem verwijdert.’ Dit doe je door met duim en wijsvinger het topje van de cup in te duwen. Verschillende fabrikanten benadrukken dat ook in de bijsluiter van de menstruatiecup. Controleer ook altijd de inhoud van de cup voordat je die wegkiepert. ‘Dan kun je zien of de spiraal er niet toevallig tussen zit,’ zegt Klerkx. Daarnaast kun je checken of je de touwtjes nog met je vingers kunt voelen. ‘Maar niet iedere vrouw kan daar zelf bij komen.’ Marieke gebruikt de menstruatiecup nog steeds, maar is er stellig over: nooit en te nimmer meer in combinatie met de spiraal. Toch is ze achteraf blij dat het haar is overkomen. Haar dochter Olivia is inmiddels vier jaar oud. ‘Ik noem haar nog steeds ‘ons cadeautje’. Het klinkt een beetje zweverig, maar ik denk dat het zo heeft moeten zijn. Het lukte mijn man en mij niet om de knoop door te hakken over een tweede kind, dus is dat voor ons gedaan. Olivia heeft ons uitgekozen als ouders en daar ben ik dankbaar voor.’

fotografie Tom ten Seldam, met dank aan Superstom